WOJCIECH WIDACKI
(1943-2006)

 

Wojciech Widacki urodził się 21 sierpnia 1943 r. we Lwowie w rodzinie nauczycielskiej. Rodzice studiowali na Uniwersytecie Jana Kazimierza - ojciec Mieczysław historię, a matka Emilia de domo Mackiewicz - pedagogikę. Rok później, na krótko przed zajęciem Lwowa przez Sowietów, rodzina Widackich wyjechała na wakacje do Rymanowa, skąd do Lwowa już nie wróciła. Po krótkim pobycie w Krakowie Widaccy zamieszkali w Pszowie koło Rybnika, gdzie W. Widacki uczęszczał do szkoły podstawowej. Następnie uczył się w Liceum Ogólnokształcącym w Rydułtowach, tam też w 1961 r. zdał egzamin dojrzałości. Jego ulubionym zajęciem w wieku szkolnym było czytanie książek, książka była też najlepszym prezentem, jakim można Mu było sprawić radość.

Wybierając kierunek studiów wahał się pomiędzy geologią na Akademii Górniczo-Hutniczej i geografią na Uniwersytecie Jagiellońskim, decydując się ostatecznie na studia geograficzne. W czasie studiów W. Widacki specjalizował się w geomorfologii, będąc uczniem prof. Mieczysława Klimaszewskiego. Tytuł magistra uzyskał w 1966 r. za pracę pt. Współczesny rozwój geomorfologiczny parowu Doły (por. Widacki, 1970). W 1967 r., po roku pracy w Młodzieżowym Domu Kultury im. dr H. Jordana oraz w II Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie, został przyjęty na etat asystenta w Zakładzie Geografii Regionalnej, kierowanym przez prof. Zdzisława Czeppego. Zakład ten należał do Katedry Geografii Fizycznej UJ, której kierownikiem był ówczesny Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Mieczysław Klimaszewski.

W pierwszych latach swojej kariery naukowej W. Widacki kontynuował prace na polu geomorfologii. Efektem tych badań była m. in. rozprawa doktorska pt. Mrozowe ruchy gruntu w południowej Polsce, za którą otrzymał stopień doktora w 1974 r. Praca opierała się na 8-letniej serii pomiarowej ruchów mrozowych, które W. Widacki mierzył na 6 stanowiskach pomiarowych, na różnych głębokościach. Wyniki tych badań opublikowane zostały w języku polskim (Widacki, 1975), a jej wybrane wątki znalazły się we współautorskim opracowaniu anglojęzycznym (Czeppe i Widacki, 1973). Doktorat i związane z nim publikacje stanowiły podsumowanie badań W. Widackiego na polu geomorfologii.

W drugim okresie swojej pracy naukowej W. Widacki prowadził badania z zakresu geografii fizycznej kompleksowej i ekologii krajobrazu. Był On współtwórcą kierunku kompleksowego w Instytucie Geografii UJ. Rozwijał nurt teoretyczny zajmując się m. in. funkcjonowaniem środowiska przyrodniczego (problem sterowania środowiskiem, równowagi w środowisku), relacjami człowiek - środowisko oraz granicami fizycznogeograficznymi (typy granic, klasyfikacja granic). Wyniki tych prac składają się na serię publikacji: Niektóre aspekty funkcjonowania regionu fizyczno-geograficznego (Widacki, 1976), Relacja człowiek - środowisko jako zagadnienie sterowania (Widacki, 1979a), Typologia granic geokompleksów w Karpatach (Widacki, 1979b), Uwagi o funkcjonowaniu geosystemów (Widacki, 1979c) oraz Klasyfikacja granic geokompleksów (Widacki, 1981). Prace te znalazły trwałe miejsce w literaturze i są szeroko cytowane w podręcznikach geografii fizycznej i ekologii krajobrazu. Ważnym podsumowaniem badań W. Widackiego na polu geografii fizycznej kompleksowej był referat pt. Główne problemy, wyniki badawcze i funkcje polskiej geografii fizycznej (Widacki, 1991) wygłoszony przez Niego w trakcie jednej z najważniejszych konferencji w polskiej geografii powojennej, w Rydzynie (1983). Prace w zakresie geografii fizycznej kompleksowej zamyka rozprawa habilitacyjna pt. System relacyjny środowiska przyrodniczego Beskidów na przykładzie zlewni potoku Jaszczurowa w Beskidzie Małym (Widacki, 1989).

Na początku lat 90. XX w. W. Widacki przebywał na dwóch stażach na uniwersytetach amerykańskich - Rutgers State University of New Jersey oraz University of Colorado w Boulder (1990, 1991). Tam zetknął się z praktycznie nieznanymi wówczas w polskiej geografii systemami informacji geograficznej (GIS), prowadząc studia nad krajobrazami New Jersey. Po powrocie do kraju W. Widacki stał się gorącym orędownikiem szerokiego wykorzystywania GIS w geografii, zarówno w badaniach naukowych, jak i dydaktyce. Choć na początku lat 90. propagowanie i stosowanie GIS w Polsce utrudniały rozmaite bariery, przede wszystkim technologiczne, finansowe oraz psychologiczne, pierwsze efekty wysiłków W. Widackiego były widoczne już w 1993 r. - w Instytucie Geografii UJ powołano Pracownię GIS pod Jego kierownictwem, a wykład i ćwiczenia z GIS zespół Pracowni GIS prowadził już w roku akademickim 1992/1993. W tym samym roku zorganizował On też pierwszą międzynarodową konferencję poświęconą zastosowaniom GIS w badaniach środowiska przyrodniczego GIS for Environment. Jednym z największych sukcesów W. Widackiego w tamtym okresie było utworzenie w 1996 r. Laboratorium GIS - pierwszej w Polsce uniwersyteckiej pracowni komputerowej systemów informacji geograficznej. Wyposażone ze środków unijnych laboratorium o światowym standardzie oddane zostało do dyspozycji studentów. Już w 1997 r. studenci mogli uczyć się GIS z podręcznika autorstwa W. Widackiego pt. Wprowadzenie do Systemów Informacji Geograficznej (Widacki, 1997). W 1998 r. Pracownia GIS została przekształcona w Zakład GIS, rok później W. Widacki otrzymał tytuł profesora nauk o Ziemi.

Zastosowanie systemów informacji geograficznej w badaniach W. Widackiego łączyło się często z wykorzystaniem zdjęć satelitarnych, jako źródła aktualnej informacji o środowisku geograficznym. Badania te dotyczyły zmian w użytkowaniu ziemi oraz degradacji środowiska przyrodniczego w górach, przede wszystkim zaś degradacji lasów w Beskidach Zachodnich. Te ostatnie prowadzone były wspólnie z leśnikami z Akademii Rolniczej w Krakowie. Jedne z pierwszych wyników tych badań znalazły się w Satellite Remote Sensing Forest Atlas of Europe (Kozak i inni, 1995), a następne w licznych artykułach naukowych oraz w książce pt. Przemiany środowiska przyrodniczego zachodniej części Beskidów pod wpływem antropopresji (Widacki, 1999). Wyrazem zainteresowań badawczych W. Widackiego była tematyka drugiej międzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Jego zespół Conference on Geographical Information Systems and Remote Sensing in Mountain Environmental Research - EnviroMount w Zakopanem w 2002 r. (Widacki i inni, 2004). Zetknięcie się z systemami informacji geograficznej spowodowało też zasadniczą zmianę podejścia W. Widackiego do badań środowiska przyrodniczego. Swoje poglądy na ten temat W. Widacki wyraził w dwóch artykułach opublikowanych w 1994 r.: The end of the geocomplex paradigm in physical geography? (Widacki, 1994a) oraz GIS - The New Tool or the New Philosophy? (Widacki, 1994b).

Systemy informacji geograficznej traktował W. Widacki nie tylko jako narzędzie pracy geografa oraz specjalistów z innych dziedzin zajmujących się przestrzenią. Będąc jednym z niewielu geografów w Polsce zajmujących się metodologią geografii fizycznej, miał głębokie przekonanie, że wkrótce rozwój GIS spowoduje fundamentalne przeobrażenia u samych podstaw geografii, i powolne jej zbliżanie się do nowej dyscypliny określanej w krajach anglosaskich mianem Geographical Information Science. Zdawał On sobie doskonale sprawę, iż nadchodzący przełom w geografii będzie nie tylko wynikiem upowszechnienia się technologii systemów informacji geograficznej, ale również rosnącej w sposób lawinowy ilości cyfrowych danych geograficznych, których przetwarzanie wymaga posługiwania się technikami GIS. Już w 1996 r. pisał: Obecnie systemy informacji geograficznej stwarzają nowe, nie przewidywane wcześniej możliwości analizy i syntezy. [...] Od tego w jaki sposób będziemy analizować dane geograficzne zależy przyszłość geografii (Widacki, 1996, s. 390). Cytat ten pochodzi z pracy otwierającej cykl artykułów poświęconych roli GIS w geografii i naukach pokrewnych: Od papierowych map do systemów informacji geograficznej (Widacki, 1996), Przydatność badań geograficznych i GIS a przyszłość geografii (Widacki, 2000),Systemy Informacji Geograficznej i ich rola w naukach przestrzennych (Widacki, 2001), Czy systemy informacji geograficznej zmieniły geografię? (Widacki, 2004).
Można śmiało powiedzieć, że W. Widacki był twórcą nowej specjalności w geografii polskiej - systemów informacji geograficznej i niewątpliwie jednym z pierwszych - a może pierwszym z geografów polskich - którzy zrozumieli znaczenie GIS dla dalszego rozwoju geografii.

W. Widacki dostrzegał jeszcze jedną ważną rolę komputeryzacji w geografii, tkwiącą w zastosowaniu technik komputerowych i internetu w nauczaniu. Metodom nauczania na odległość za pomocą internetu (e-learning) poświęcał najwięcej uwagi w ostatnich latach swojego życia. Dzięki Jego wieloletnim staraniom Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, jako pierwsza jednostka Uniwersytetu Jagiellońskiego, uruchomił studia prowadzone prawie w całości metodą e-learningu - studia podyplomowo-magisterskie UNIGIS, realizowane wspólnie z Uniwersytetem Parisa Lodrona w Salzburgu. Są to jednocześnie pierwsze w Polsce studia geograficzne na odległość, a także jedne z pierwszych uniwersyteckich studiów międzynarodowych, dających tytuł Master of Science uczelni zagranicznej. Zastosowaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych w nauczaniu na odległość poświęcony jest ostatni z Jego artykułów, ukończony na krótko przed śmiercią.

Jakkolwiek od lat 90. aktywność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna W. Widackiego ogniskowała się wokół systemów informacji geograficznej i e-learningu, pozostawał On geografem fizycznym. Dał temu wyraz chociażby w pracy stanowiącej wszechstronną diagnozę stanu i perspektyw polskiej geografii fizycznej u schyłku XX w., opublikowanej na łamach Przeglądu Geograficznego, pt. Polska geografia fizyczna w dobie transformacji politycznych, stan i perspektywy. Pisze tam m. in. o doniosłej roli GIS w geografii: [...] to, jak zmieni się geografia zależy nie od GIS, ale od tego, jakie problemy będą za jego pomocą rozwiązywane. Nie od tych, którzy rozwijają i promują Systemy Informacji Geograficznej, ale od tych, którzy je stosują. Myślę, że obecny okres, w którym Systemy Informacji Geograficznej stały się najważniejszym wyznacznikiem geografii współczesnej, można nazwać drugim okresem geografii ilościowej (Widacki, 1998, s. 223).
Dorobek naukowy W. Widackiego liczy 100 publikacji, w tym trzy książki autorskie oraz cztery redagowane lub współredagowane. W ostatnich miesiącach życia pracował nad podręcznikiem z metodologii geografii, którego niestety nie zdążył ukończyć.
Jako nauczyciel akademicki W. Widacki przywiązywał dużą wagę do jakości kształcenia studentów geografii. Reprezentował geografię będąc ekspertem Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej, brał również udział w opracowaniu nowych standardów kształcenia dla tego kierunku. Był współautorem kilku programów nauczania geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim, przede wszystkim w zakresie specjalizacji z geografii fizycznej kompleksowej oraz systemów informacji geograficznej. Pod kierunkiem W. Widackiego swoje prace magisterskie napisało 35 studentów. Aż siedmioro z nich zostało nagrodzonych na ogólnopolskich konkursach Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu. Wypromował również dwóch doktorów.

W. Widacki był członkiem wielu organizacji naukowych, m. in.: Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu, Komisji Geoinformatyki PAU w Krakowie, Komisji Nauk Geograficznych PAN w Krakowie, Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a także Komitetu Technicznego ds. Informacji Geograficznej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Charakterystyka sylwetki W. Widackiego byłaby niepełna, gdybyśmy nie wspomnieli o Jego pracach na rzecz studenckiego ruchu naukowego. Od pierwszego roku studiów geograficznych aktywnie działał w Kole Geografów UJ, a jako pracownik IG UJ był opiekunem obozów naukowych, organizatorem seminariów i ogólnopolskich zjazdów Kół Geografów, w tym jubileuszowych obchodów 100-lecia Koła Geografów UJ. Był również przewodniczącym Komitetu Koordynacyjnego Studenckich Kół Naukowych Geografów (1971-73) i współredaktorem wielu wydawnictw. Organizował i pełnił funkcję opiekuna naukowego 5-miesięcznej wyprawy Koła Geografów UJ do Australii (1980-1981), a także wymiany studentów geografii UJ ze studentami z Uniwersytetu w Tbilisi w 1988 r. Podróże były wielką pasją W. Widackiego. Do najbardziej odległych rejonów Jego wędrówek należą: środkowa Syberia, Malaje, południowe krańce Australii i Afryki oraz zachodnie stany USA i Kolumbia Brytyjska w Kanadzie. Dwa miejsca W. Widacki upodobał sobie szczególnie - stację naukowo-badawczą IGiPZ PAN w Szymbarku oraz alpejską stację Uniwersytetu w Salzburgu w Samer Alm w paśmie Tennengebirge - drewnianą chatę pozbawioną elektryczności. Udając się tam na krótki odpoczynek nigdy nie zapominał o przenośnym komputerze.
Profesor Wojciech Widacki zmarł 29 października 2006 r., po długiej i ciężkiej chorobie. Spoczywa na cmentarzu komunalnym w Rybniku przy ul. Rudzkiej. W Jego osobie geografia polska straciła wielkiego uczonego, dalekowzrocznego i o wielkiej wyobraźni, niezwykle skromnego, bez reszty oddanego pracy naukowej i dydaktycznej.

Cytowane prace (w porządku chronologicznym):

Widacki W., 1970, Współczesny rozwój geomorfologiczny parowu Doły koło Krakowa, Folia Geographica, Seria Geographica-Physica, 4, s. 149-171.

Czeppe Z., Widacki W., 1973, The Probable Influence of Humidity on the Frost Movements of Soil at Ciężkowice Near Tarnów (The Carpathian Foothils), Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 7, s. 105-109.

Widacki W., 1975, Mrozowe ruchy gruntu w Polsce południowej, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 41, s. 139-197.

Widacki W., 1976, Niektóre aspekty funkcjonowania regionu fizyczno-geograficznego, Folia Geographica, Seria Geographica-Physica, 10, s. 123-131.

Widacki W., 1979a, Relacja człowiek - środowisko jako zagadnienie sterowania, Przegląd Geograficzny, 51, 4, s. 628-701.

Widacki W., 1979b, Typologia granic geokompleksów w Karpatach, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 47, s. 8-16.

Widacki W., 1979c, Uwagi o funkcjonowaniu geosystemów, Folia Geographica, Seria Geographica-Physica, 12, s. 137-146.

Widacki W., 1981, Klasyfikacja granic geokompleksów, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 53, s. 19-26.

Widacki W., 1989, System relacyjny środowiska przyrodniczego Beskidów na przykładzie zlewni potoku Jaszczurowa w Beskidzie Małym, Rozprawy habilitacyjne UJ, Kraków, 162, ss. 193.

Widacki W., 1991, Główne problemy, wyniki badawcze i funkcje polskiej geografii fizycznej - geografia fizyczna kompleksowa, [w:] Z. Chojnicki (red.), Podstawowe problemy metodologiczne rozwoju polskiej geografii, Seria Geografia, 48, UAM, Poznań, s. 219-227.

Widacki W., 1994a, The end of the geocomplex paradigm in physical geography?, [w:] Landscape Research and its Applications in Environmental Management,  Faculty of Geography and Regional Studies Warsaw University, Polish Association for Landscape Ecology, Warsaw, s. 109-113.

Widacki W., 1994b, GIS - The New Tool or the New Philosophy? EGIS/MARI'94, Fifth European Conference and Exhibition on Geographical Information Systems EGIS, Paris, s. 2074-2075.

Kozak J., Widacki W., Barszcz J., Wężyk P., 1995, Health Condition of Forest in the Silesian Beskid, the Polish Carpathian, [w:] L. Beckel (red.), Satellite Remote Sensing Atlas of European Forest, Justus Perthes Gotha, s. 194-195.

Widacki W., 1996, Od papierowych map do Systemów Informacji Geograficznej, Czasopismo Geograficzne, 67, 3-4,  s. 377-392.

Widacki W., 1997, Wprowadzenie do Systemów Informacji Geograficznej, Wyd. Text, Kraków, ss. 96.

Widacki W., 1998, Polska geografia fizyczna w dobie transformacji politycznych, stan i perspektywy, Przegląd Geograficzny, 3-4, s. 215-235.

Widacki W., 1999, (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego zachodniej części Beskidów pod wpływem antropopresji, Instytut Geografii UJ, Kraków, ss. 144.

Widacki W., 2000, Przydatność badań geograficznych i GIS a przyszłość geografii, [w:] B. Kortus, A. Jackowski, K. Krzemień (red.), Geografia w Uniwersytecie Jagiellońskim 1849-1999, t. 5 - Nauki geograficzne w poszukiwaniu prawdy o Ziemi i człowieku, Instytut Geografii UJ, Kraków, s. 219-222.

Widacki W., 2001, Systemy Informacji Geograficznej i ich rola w naukach przestrzennych, Geoinformatica Polonica, 3, s. 47-55.

Widacki W., Bytnerowicz A., Riebau A. (red.), 2003, A message from the Tatra. Geographical Information Systems and Remote Sensing in Mountain Environmental Research, Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University, USDA Forest Service, Jagiellonian University Press, Kraków - Riverside, ss. 233.

Widacki W., 2004, Czy systemy informacji geograficznej zmieniły geografię?, [w:] Z. Chojnicki (red.), Geografia wobec problemów teraźniejszości i przyszłości, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań, s. 157-168.

 

Mateusz Troll, Jacek Kozak
Zakład Systemów Informacji Geograficznej
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego